De kracht van integrale samenwerking
Wie zwerfval wil verminderen of tegengaan, kiest voor een integrale aanpak. Dat houd in dat je zorgt voor een goede combinatie tussen schoon maken en schoon houden. Alleen zwerfafval opruimen is geen duurzame oplossing om zwerfafval tegen te gaan. Een goede, integrale aanpak van zwerfafval bestaat uit een combinatie van zes thema's. Deze zijn onder te verdelen in Schoon houden (preventie) en Schoon maken.
Schoon maken omvat twee thema’s: reinigen, dus het regelmatig schoonmaken van een gebied, en participatie, zoals opruimacties door buurtbewoners. Schoon houden richt zich op preventie, dus het voorkomen van zwerfafval. Thema’s die hier onder vallen zijn afvalbakken & inrichting (waar kunnen bewoners hun afval kwijt en hoe ziet de omgeving eruit), het voorkomen van bronnen voor zwerfafval (bronaanpak), communicatie & gedragsverandering (zodat bewoners weten wat er van hen wordt verwacht en weten hoe ze moeten handelen) en tot slot handhaving. Pas als een aanpak al deze thema’s bevat, is er een goede basis om zwerfafval daadwerkelijk tegen te gaan.
Schoon houden
1. Reinigen
Gebiedsbeheerders hebben een belangrijke rol in het beheren van de openbare ruimte. Zij bepalen immers hoe en wanneer er in een bepaald gebied wordt gereinigd. Het reinigen kan beeldgestuurd zijn, waarbij men afspraken maakt over het maximaal aantal stuks zwerfafval in een afgebakend gebied. Je kunt hiervoor sturen op schoonmaak-frequentie of schoon-beleving. Of men stuurt op objectieve of subjectieve resultaten - het monitoren ervan is een belangrijk onderdeel. Daarnaast zijn ook het beheer en onderhoud van de afvalvoorzieningen de verantwoordelijkheid van de gebiedsbeheerder.
2. Participatie
Samenwerken met inwoners en ondernemers biedt kansen om de buitenruimte schoon te houden. De manier van samenwerken, de continuïteit, hoe men omgaat met initiatieven van bewoners of ondernemers, de manier waarop men mensen verleidt om actief te worden: dit alles bepaalt of de aanpak succesvol is. Participatie kent vele vormen: inwoners die een afvalbak adopteren, meedoen aan opschoonacties, zelf een opruimactie organiseren of zelfs de hele taak van de gemeente overnemen om de wijk schoon te houden (right to challenge). Welke vorm van participatie het meest geschikt is, hangt onder meer af van de visie van de beheerder op participatie en het ‘dna’ van een wijk (afhankelijk van bijvoorbeeld de samenstelling en sociale cohesie). Van belang is daarom altijd met een goede analyse te starten.
Schoon maken
3. Afvalbakken en inrichting
Afvalbakken zijn goede ambassadeurs én gedragsbeïnvloeders voor een schone omgeving. Afvalbakken op de juiste plek, met voldoende capaciteit, die met een goede frequentie worden geleegd, maken het mensen makkelijk hun afval weg te gooien en ontmoedigen het veroorzaken van zwerfafval. Wist je dat met betere vormgeving en plaatsing van bakken de hoeveelheid zwerfafval tot 50% kan afnemen? Of dat opvallende groene afvalbakken in een bebouwd gebied tot 30% meer afval kunnen ophalen? Signaleer je dat bewoners klagen over bijvoorbeeld de plek van de afvalbakken of dat ze altijd vol zitten? Dan is het nuttig om te kijken hoe men de afvalbakken en inrichting kan optimaliseren. Bekijk het kennisoverzicht 'Optimalisatie afvalbakken in de openbare ruimte' om te zien hoe je dit aanpakt. Hier vind je ook antwoorden als je wilt weten hoe je op een efficiënte manier afval inzamelt met minder afvalbakken, hoe je afvalbakken beter vormgeeft en plaatst.
4. Bronaanpak
Verschillende activiteiten kunnen onbedoeld een grote bron van zwerfafval vormen. Denk hierbij aan het morsen van afval bij de inzameling van huishoudelijk afval. Of bouwafval dat uit volle bouwcontainers waait. Ook honden, katten en meeuwen maken regelmatig vuilniszakken langs de kant van de weg open, waardoor huishoudelijk afval al snel door de hele straat terug te vinden is. Door het in kaart brengen van deze veroorzakers kan men het probleem gerichter aanpakken. Bronaanpak is daarom een essentieel onderdeel van de analyse en het maatregelenpakket.
5. Communicatie en gedragsbeïnvloeding
Gedrag is cruciaal in de aanpak van zwerfafval. We willen namelijk dat mensen hun afval in de afvalbak gooien of mee naar huis nemen. Werken aan gedragsverandering betekent werken aan motivatie, kennis en het bieden van de juiste gelegenheid om het gewenste gedrag te vertonen. Op basis van een gedragsanalyse kiest men een passende beïnvloedingsstrategie. Maatregelen voor gedragsverandering zijn bijvoorbeeld nudges, communiceren van de sociale norm of beloningen van goed gedrag. Het Stappenplan gedragsverandering en de gedragstool zwerfafval helpt ons bij de gedragsanalyse en geven voorbeelden van maatregelen. Gedragsinterventies zijn vaak onderdeel van communicatie. Maar hoe vertaal je gedragsinzichten naar goede communicatie-uitingen? In het Kennisoverzicht communicatie en gedrag zetten we de belangrijkste kennis, inspiratie en hulpmiddelen op een rij of lees hier meer over communicatie en gedragsbeïnvloeding.
6. Handhaving
Handhaving is de laatste schakel in een keten van activiteiten die men kan ondernemen in de zwerfafvalaanpak. Handhaving van zwerfafval is vaak lastig, omdat de pakkans erg klein is. Wil men handhaving oppakken? Dan zijn de volgende vragen van belang. Wat voor soorten middelen kun je inzetten? Wanneer en hoe kun je deze middelen inzetten? Waarop kan er worden gehandhaafd? Hoe ga ik om met de 25-meterregel na de komst van de Omgevingswet? Bekijk het Kennisoverzicht handhaving voor een overzicht van kennis, inspiratie en hulpmiddelen op het gebied van handhaving van zwerfafval.